وظایف دیوان عدالت اداری
همه ما کم و بیش با دیوان عدالت اداری و وظایف آن آشنایی داریم. دیوان عدالت اداری درواقع به جهت رسیدگی به شکایت، دادخواهی و اعتراضات مردم نسبت به مامور یا واحدها یا آیین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آن‌ها تاسیس شده است. دیوان عدالت اداری زیر نظر رییس قوه قضائیه اداره می‌شود. حدود اختیارات و نحوه‌ی عمل این دیوان را قانون مشخص می‌کند. بالاترین مرجع اداری و رسیدگی به شکایات مردم علیه واحدهای دولتی یا وابسته به دولت، دیوان عدالت اداری است. هدف از تشکیل این مرجع احقاق حقوق مردم و برقراری عدالت عمومی است.
قضاوت دیوان عدالت اداری با حکم رییس، قوه قضاییه منصوب می‌شوند و باید دارای ۱۰ سال سابقه کار قضائی باشند. جهت ثبت دادخواست در دیوان عدالت اداری می‌بایست به‌صورت حضوری در طبقه همکف ساختمان دیوان عدالت اداری مراجعه کرد و در باجه‌های مخصوص ثبت دادخواست اقدام به ثبت آن نمود. همان‌گونه که ذکر شد مرکز اصلی دیوان در تهران است اما به‌منظور تسهیل در دسترسی مردم به خدمات دیوان، دفاتر اداری دیوان در محل دادگستری یا دفاتر بازرسی کل کشور در هریک از مراکز استان‌ها تاسیس می‌شود که یکی از وظایف این دفاتر ثبت دادخواست نیز هست.
اهداف و وظایف اساسی و محوری دیوان عدالت اداری
در اصل 173 قانون آمده است: «به‌منظور رسیدگی به شکایات، دادخواست و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدها یا آئین‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آن‌ها، دیوانی به نام دیوان عدالت اداری زیر نظر رئیس قوه قضائیه تاسیس می‌شود. حدود اختیارات و نحوه عمل این دیوان را قانون تعیین می‌کند.» بر این اساس، در قانون دیوان عدالت اداری مصوب 1385، قانون‌گذار مقرر داشته است:
الف) رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مامورین وادارات و آیین‌نامه‌های دولتی، درصورتی‌که تصمیمات، اقدامات یا مقررات با قانون یا شرع مخالفت داشته باشند یا خارج از حدود اختیارات مقام تصویب‌کننده باشند، در قلمرو صلاحیت دیوان عدالت اداری خواهند بود؛ به‌عبارتی‌دیگر، درصورتی‌که «تصمیمات یا اقدامات یا مقررات مذکور به علت برخلاف قانون بودن آن و یا عدم صلاحیت مرجع مربوط یا تجاوز یا سوءاستفاده از اختیارات یا تخلف در اجرا قوانین و مقررات یا خودداری از انجام وظایفی که موجب تضییع حقوق اشخاص می‌شود»، قابل‌اعتراض باشند، موضوع صلاحیت دیوان خواهند بود.
ب) تنها اشخاص حقیقی یا حقوقی حقوق خصوصی میتوانند در شعب دیوان، در جایگاه خواهان قرار گیرند، چراکه طبق رای وحدت رویه شماره 37، 38 و 39 هیئت عمومی دیوان عدالت مصوب 10/7/1368، «نظر به این‌که در اصل 173 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران منظور از تا سیس دیوان عدالت اداری رسیدگی به شکایات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورین یا واحدهای دولتی تصریح گردیده و با توجه به معنی لغوی و عرفی کلمه مردم، واحدهای دولتی از شمول مردم خارج و به اشخاص حقیقی یا حقوقی، حقوق خصوصی اطلاق می‌شود و مستفاد از بند یک ماده 11 دیوان [قانون مصوب 1360] نیز اشخاص حقیقی و حقوقی حقوق خصوصی است.
بدین ترتیب ا شکایات و اعتراضات واحدهای دولتی در هیچ مورد قابل‌طرح و رسیدگی در شعب دیوان عدالت اداری نیست.
پ) «تصمیمات و اقدامات واحدهای دولتی اعم از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و تشکیلات و نهادهای انقلابی و موسسات وابسته به آن‌ها» و همچنین «تصمیمات و اقدامات مأموران واحدهای مذکور در امور راجع به وظایف آن‌ها» میتوانند موضوع شکایت در شعب دیوان عدالت اداری قرار گیرند.
به‌موجب «قانون تفسیر ماده 11 قانون دیوان عدالت اداری در رابطه با قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی» مصوب 1374، «رسیدگی به شکایات علیه نهادهای عموم سرشماری شده در قانون فهرست نهادها و‌موسسات عمومی غیردولتی نیز در صلاحیت دیوان عدالت اداری است.»
بر این اساس، شعب دیوان عدالت اداری صالح به رسیدگی دعاوی علیه سازمانهای غیردولتی مردم‌نهاد (NGO) که در زمره نهادهای حقوق خصوصی هستند و ارتباط ارگانیکی با دولت ندارند، نیستند. در مواردی که تصمیمات و اقدامات موضوع شکایت در صلاحیت شعب دیوان هستند، شعبه رسیدگی‌کننده چنانچه تشخیص دهد که این اعمال موجب تضییع حقوق اشخاص شده‌اند، حکم مقتضی مبنی بر نقض رأی یا لغو اثر از تصمیم و اقدام مورد شکایت یا الزام طرف شکایت به اعاده حقوق ضابع شده، صادر می‌کند.
توجه داشته باشید: رسیدگی به تصمیمات قضائی قوه قضائیه و مصوبات و تصمیمات شورای نگهبان قانون اساسی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مجلس خبرگان، شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی انقلاب فرهنگی از شمول این ماده خارج است.
[irp posts="3065" name="سیر تا پیاز تامین اجتماعی و قانون کار"]
شعب دیوان
در حال حاضر 33 شعبه در دیوان به فعالیت مشغول‌اند. هر شعبه دیوان دارای یک رئیس و دو مستشار است. رئیس دیوان که با حکم رئیس قوه قضائیه منصوب می‌شود، رئیس شعبه اول دیوان نیز هست. قضات دیوان به پیشنهاد رئیس دیوان و با حکم رئیس قوه قضائیه منصوب می‌شوند. قضات دیوان باید دارای پانزده سال سابقه کار قضایی باشند.
در مورد قضات دارای مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری دریکی از گرایش‌های رشته حقوق یا مدارک حوزوی معادل، داشتن ده سال سابقه کار قضائی کافی است. قضات شاغل در دیوان و قضاتی که حداقل پنج سال سابقه کار قضائی در دیوان دارند، از شمول این حکم مستثنا هستند. درصورتی‌که مرخصی یا عدم حضور رئیس شعبه به مدت بیش از دو هفته متوالی، یکی از دادرسان علیالبدل با ابلاغ رئیس دیوان جایگزین وی می‌شود.
همچنین هرگاه رئیس شعبه اول در رأی شرکت نداشته باشد، با ابلاغ وی یکی از دادرسان علیالبدل در رسیدگی و صدور رأی مشارکت می‌کند.
ملاک در صدور رأی در شعب دیوان، نظر اکثریت است. آراء صادره توسط شعب دیوان قطعی است. شعب دیوان میتوانند درصورتی‌که لازم تشخیص بدهند، از نظرات کارشناسان موضوع ماده 9 قانون دیوان استفاده کنند. به‌موجب این ماده، «تعدادی کارشناس از رشته‌های موردنیاز دیوان که حداقل دارای ده سال سابقه کار اداری و مدرک کارشناسی یا بالاتر باشند، به‌عنوان مشاور دیوان تعیین می‌شوند.
در صورت نیاز به مشاوره و کارشناسی، به درخواست شعبه، پرونده به مشاور یا مشاوران ارجاع می‌شود. شعبه پس از ملاحظه نظر مزبور مبادرت به صدور رأی می‌کند.
[irp posts="3153" name="همه چیز درباره مشاغل سخت و زیان‌آور"]
آدرس و تلفن ديوان عدالت اداری
آدرس تلفن دیوان عدالت اداری در تهران: تهران، بزرگراه ستاری، بلوار شهید مخبری، نبش خیابان ایران‌زمین، دیوان عدالت اداری
کد پستی: 1445669998 شماره تماس: 02151201-9
علاوه بر ساختمان مرکزی دفتر نمایندگی دیوان عدالت اداری در استان تهران مستقر در طبقه اول ساختمان روزنامه رسمی واقع در خیابان بهشت نیز آمادگی پاسخگویی به شهروندان تهرانی است.
